Рубрика: համաշխարային պատմություն

Չինաստանը հնագույն մշակույթի երկիր է, արևելյան քաղաքակրթության օրրանը. այստեղ են կատարվել մի շարք գյուտեր ու հայտնագործություններ՝ բնական մետաքսը, վառոդը, կողմնացույցը, մեխանիկական ժամացույցը, թուղթը, գունավոր տպագրությունը և այլն։ Այստեղ են ստեղծվել համաշխարհային նշանակության փիլիսոփայական ուղղություններ կոնֆուցիականությունը, դաոսականությունը և մոիզմը։ Հոգևոր մշակույթի ավանդույթները՝ ինքնատիպ չինական թատրոնը, գեղանկարչությունը, երաժշտությունը, ուշու մարմնամարզությունը, լուսնային օրացույցը և այլն, պահպանվել են մինչև մեր օրերը։ Չինական Ցին Շի Հուանդի կայսրի հրամանով կայսրության հյուսիսարևմտյան սահմանները հարձակումներից պաշտպանելու համար կառուցվել է հոծ պատ՝ Չինական մեծ պարիսպը (երկարությունը՝ 6250 կմ, բարձրությունը՝ 6,6–10 մ, լայնությունը՝ հիմքում 6,5 մ, վերևում 5,5 մ), որը միակ ձեռակերտ կառույցն է, որ կարելի է անզեն աչքով տեսնել տիեզերքից։ 2007 թ-ին Չինական մեծ պարիսպը ներառվել է աշխարհի նոր 7 հրաշալիքների ցանկում։ Չինաստանը նաև փիլիսոփայական մտքի զարգացման, արևելյան բժշկության հայրենիքն է։ Ինքնատիպ ու գեղեցիկ են չինական քաղաքները։ Նրանց բնորոշ են ուղիղ փողոցները, ազգային ճարտարապետության հին ու նոր կոթողների ներդաշնակությունը, ընդարձակ կանաչ պուրակներն ու ծաղկանոցներն աչքի են ընկնում կոկիկությամբ ու մաքրությամբ։ Մայրաքաղաք Պեկինը (չինարեն՝ Բեյջին, բառացի՝ հյուսիսային մայրաքաղաք) աշխարհի հնագույն քաղաքներից է. հիշատակվում է մ.թ.ա. II հազարամյակից։ Պեկինի կենտրոնում է գտնվում «Ներքին քաղաքը»՝ բազմաթիվ պալատներով, պուրակներով, լճերով, իսկ միջնադարյան պարիսպներով շրջափակված արվարձանները կազմավորում են «Արտաքին քաղաքը»։ Խոշոր քաղաքները զարգացման չինական եղանակի՝ ազատ տնտեսական գոտիների մասեր են։

Չինաստանում կատարվեցին մի շարք գյուտեր, որոնք առաջինն էին մարդկության պատմության մեջ։ Դրանցից ամենակարևորը տպագրությանգյուտն էր ։ Հիերոգլիֆները փորագրում էին տախտակի վրա, ապա թանաք էին քսում և մի թերթ թուղթ դնում տպագրելու համար։ Այս եղանակով նրանք 21 տարվա ընթացքում տպագրեցին կոնֆուցիական փիլիսոփաների 130 հատոր աշխատություններ։ Չինաստանում կատարված նշանավոր գյուտերից էին կողմնացույցը, լուցկին, հեծանիվի շարժական շղթան։ Չինացիների կատարած մյուս կարևոր նվաճումը վառոդի գյուտն էր, որի հիման վրա 1288 թվականին հնարեցին թնդանոթը։

Մանջուրական տիրապետության և եվրոպական գաղութային համակարգի հաստատումից հետո չինական մշակույթը սկսեց անկում ապրել։

Հռոմն ունի ավելի քան 2500 տարվա պատմություն։ Չնայած ըստ դիցաբանության Հռոմի հիմնադրումը թվագրվում է ընդամենը մ․թ․ա․ 753 թվականին՝ այդ տարածքը բնակեցված է եղել շատ ավելի առաջ՝ դարձնելով այն ամենահին մշտապես բնակեցված տարածքը Եվրոպայում։ Քաղաքի սկզբնական բնակչությունը ծագել է լատիններից, էտրուսկներից և սաբինացիներից։ Արդյունքում քաղաքն ըստ հերթականության դարձել է Հռոմի թագավորության, Հռոմի հանրապետության և Հռոմեական կայսրության մայրաքաղաքը և համարվում է արևմտյան քաղաքակրթության ծննդավայրերից մեկը և երբեմն նաև առաջին մետրոպոլիսը։

Վերածննդից հետո՝ գրեթե բոլոր պապերը սկսած Նիկողայոս V-ից (1422-55) 400 տարի շարունակ ձգտում էին քաղաքը դարձնել աշխարհի գեղարվեստական և մշակութային կենտրոնը։ Դրա շնորհիվ Հռոմը դարձավ Իտալական Վերածննդի գլխավոր կենտրոններից առաջինը, այնուհետ՝ և՛ Բարոկկոյի, և՛ Նեոկլասիցիզմի ծննդավայրը։ Հայտնի նկարիչներ, գունանկարիչներ, քանդակագործներ և ճարտարապետներ Հռոմում են կենտրոնացրել իրենց գործունեությունը՝ գլուխգործոցներ ստեղծելով ամբողջ քաղաքում։ 1871 թվականին Հռոմը դարձավ Իտալիայի թագավորության մայրաքաղաքը, իսկ 1946-ին՝ Իտալիայի հանրապետությանը։

Մ․թ․ա․ 62 թվականի հունվարի 1-ին զբաղեցնելով պրետորի պաշտոնը՝ Կեսարն օգտվել է մագիստրոսի օրենսդիր նախաձեռնության իրավունքից և ժողովրդական ժողովին առաջարկել Կապիտոլյան Յուպիտերի տաճարի վերականգնման լիազորությունները Քվինտոս Լուտատիոս Կատուլոս Կապիտոլինոսից փոխանցել Գնեոս Պոմպեոսին։ Կատուլոսն այդ տաճարի վերականգնմամբ զբաղվել է շուրջ 15 տարի և գրեթե ավերտել էր աշխատանքը, սակայն այդ որոշման ընդունման դեպքում Հռոմի այդ կարևորագույն սրբավայրի ճակատամասի ընծայականում կհիշատակվեր Պոմպեոսի և ոչ թե Կատուլոսի՝ Կեսարի ազդեցիկ հակառակորդի անունը։ Կեսարը նաև Կատուլոսին մեղադրել է պետական միջոցների յուրացման մեջ և պահանջել հաշվետվություն ներկայացնել ծախսերի վերաբերյալ։ Սենատորների բողոքից հետո պրետորը հետ է վերցրել իր օրինագիծը։

Երբ հունվարի 3-ին տրիբուն Քվինտոս Ցեցիլիոս Մետելոս Նեպոտն առաջարկել է Պոմպեոսին հետ կանչել Հռոմ Կատիլինայի ջոկատների ջախջախման համար Կեսարը սատարել է նրան, թեև դավադիրների զորքերն արդեն շրջապատված էին և դատապարտված պարտության։ Հավանաբար Նեպոտը՝ Գնեոսի աներորդին, հույս ուներ իր առաջարկով Պոմպեոսին հնարավորություն տալ վերադառնալ Իտալիա՝ չցրելով իր զորքերը։ Ֆորումում Նեպոտի կողմից հրահրված զանգվածային կռվից հետո վճռականորեն տրամադրված սենատն ընդունել է արտակարգ օրենք Նեպոտին և Կեսարին իրենց պաշտոններից հեռացնելու վերաբերյալ, սակայն մի քանի օր անց Կեսարը վերականգնվել է։

Աշնանը՝ Կատիլինայի դավադրության մասնակից Լուկիոս Վետիոսի դատավարության ժամանակ, մեղադրյալը դատարանին հայտարարել է, որ ունի դավադրությանը Կեսարի մասնակցությունը հաստատող ապացույց՝ նրա նամակը Կատիլինային։ Դրանից բացի սենատում հարցաքննության ժամանակ վկա Քվինտոս Կուրիոսը հայտարարել է, որ անձամբ է Կատիլինայից լսել խռովության նախապատրաստմանը Կեսարի մասնակցության մասին։ Սակայն Ցիցերոնը Կեսարի խնդրանքով վկայել է, որ ինքը կոնսուլին հայտնել է այն ամենը, ինչ իմացել է դավադրության մասին՝ դրանով իսկ Կուրիոսին զրկելով տեղեկության տրամադրման համար պարգևից և հերքել նրա վկայությունները։ Առաջին մեղադրողի դեմ Կեսարը գործել է չափազանց վճռականորեն՝ ձերբակալելով և՛ Վիտիոսին (նա չի ներկայացել հերթական նիստին և չի ներկայացրել պրետորի մեղավորության ապացույցը), և՛ դատավոր Նովիա Նիգերին (որ ընդունել է գաղտնի ամբաստանությունն ընդդեմ ավագ մագիստրոսի)։

Մ․թ․ա․ 62 թվականի դեկտեմբերին Կեսարի նոր տանն անցկացվել է Բարի աստվածուհուն նվիրված տոն միայն կանանց մասնակցությամբ, սակայն այն ընդհատվել է այն ժամանակ, երբ գաղտնի կերպով տուն է մտել մի տղամարդ՝ Պուբլիոս Կլոդիոս Պուլխերը։ Սենատորները, իմանալով կատարվածի մասին, որոշել են կատարվածը համարել սրբապղծություն, ինչպես նաև պահանջել են նորից կատարել տոնը և պատժել մեղավորներին։ Վերջին պահանջը նշանակում էր Կեսարի անձնական կյանքի անխուսափելի հրապարակում, քանի որ լուրեր էին պտտվում, թե Կլոդիոսը կանացի շորերով Կեսարի տուն մտել է հենց նրա կնոջ համար։ Չսպասելով դատին՝ պոնտիֆեքսը բաժանվել է Պոմպեա Սուլլայից։ Դատավարությունը կայացել է հաջորդ տարի, և Կլոդիոսն արդարացվել է, քանի որ Կեսարը հրաժարվել է վկայություն տալ նրա դեմ։ Էդրիան Գոլդսուորսին ենթադրում է, որ Պոմպեան իսկապես սիրավեպ է ունեցել Կլոդիոսի հետ, սակայն Կեսարն այնուամենայնիվ որոշել է հանդես չգալ արագորեն ժողովրդականության արժանացող քաղաքական գործչի դեմ։ Դրանից բացի, դատավորների մեծ մասը կոլեգիայում քվեարկել է անընթերցելի գրություններ ունեցող ցուցանակներով՝ չցանկանալով արժանանալ Կլոդիոսի կողմնակիցների ու հակառակորդների զայրույթին։ Դատի ժամանակ, երբ Կեսարին հարցրել են, թե ինչու է նա բաժանվել կնոջից, եթե ոչինչ չգիտի կատարվածի մասին, նա իբր թե պատասխանել է, թե Կեսարի կինը պետք է կասկածից դուրս լինի (տարբեր աղբյուրներում բերվում են այդ արտահայտության տարբերակներ։ Պատմաբան Մայքլ Գրանտի կարծիքով՝ Կեսարն ի նկատի է ունեցել, թե կասկածից զերծ պետք է լինի մեծ պոնտեֆիքսի՝ Հռոմի բարձրագույն քրմի կինը։ Բրիտանացի պատմաբանը նշում է նաև ամուսնալուծության արագ կատարման այլ հնարավոր պատճառ, այն է՝ երեխաներ չունենալը ամուսնության մի քանի տարինեի ընթացքում։

Առաջին օրենքը, որով սկսվեց Սոլոնի գործունեությունը, սիսախֆիան էր (թոթափում), որով արգելվեց պարտքը չվճարելու պատճառով ստրկությունը և իջեցվեցին տոկոսադրույքները։ Սակայն սկզբնական շրջանում ոչ ոք չէր կարողանում առանց փոխհատուցման դադարեցնել աթենական հողատերերի ստրկացումը։ Հողերը, որոնց վրա կանգնեցված էին պարտային սյուներ, հայտարարվեցին պարտքերից ազատ և վերադարձվեցին իրենց տերերին։ Ստրկությունից աթենական հողատերերի ազատագրումը առաջին քայլն էր հետագա բարեփոխումների ճանապարհին։
Հողային բարեփոխումներից հետո Սողոնը իրականացրեց տնտեսական համալիր քաղաքականություն, որով նա աջակցություն էր ցուցաբերում արհեստավորներին։ Այլ քաղաքներից Աթենք եկած արհեստավորներին իրավունք էր տրվում այնտեղ բնակվել։ Մեկ այլ օրենքով, իրենց որդուն արհեստ չսովորեցրած ծնողները զրկվում էին ծերության օրոք նրանից օգնություն պահանջելու իրավունքից։
Սոլոնն արգելեց ցորենը Աթենքից դուրս տանելը և խրախուսեց ձիթապտղի մշակումը, որը դարձավ գյուղատնտեսության բարգավաճող ճյուղ։

Կլիսթենես, մ.թ.ա VI դարի օրենսդիր Աթենքում։ Գլխավորել է Պիսիստրատյանների բռնապետության դեմ շարժումը և սպարտացիների օգնությամբ մ.թ.ա 510 թ.-ին տապալել այն։ Մ.թ.ա 509 թ.-ից անցկացրել է դեմոկրատական բարեփոխումներ, որոնք վերացրել են տոհմային կարգի վերջին մնացորդներն Աթենքում։ Տոհմային 4 ֆիլայի փոխարեն ստեղծել է 10 նոր ֆիլա՝ տերիտորիալ սկզբունքով, որի հետևանքով զգալիորեն թուլացել է տոհմական ավագանու ազդեցությունը։ Վարչական, տնտեսական, պաշտամունքային և քաղաքական սկզբնական միավորներ են դարձել դեմերը՝ գյուղական շրջանները։ Ստեղծվել է 10 ստրատեգոսից կազմված կոլեգիա, որը գլխավորել է աթենական զորքը։ Դեմոկրատիայի հակառակորդների և բռնապետություն հաստատելու փորձերի դեմ պայքարելու համար մտցրել է օստրակիսմոս։ Կլիսթենեսի բարեփոխումներն ամրապնդել են աթենական դեմոսի հաղթանակը տոհմական

Նրա օրոք Աթենքը հասնում է իր քաղաքական, տնտեսական և մշակութային զարգացման գագաթնակետին՝ դառնալով Հին Հունաստանի ծովային հզորագույն պետությունը, կրթական և մշակութային կենտրոնը։ Քաղաքը հարստանում է նոր շինություններով, մասնավորապես Ակրոպոլիսում կառուցվում է Պարթենոնի հռչակավոր տաճարը։ Պերիկլեսը անցավ դեմոսի ու չքավորների կողմը՝ չնայած իր ոչ դեմոկրատական մոտեցումններին։ Անցնելով դեմոսի կողմը՝ Պերիկլեսը այդպիսով հույս ուներ ամուր հենարան ստեղծել իր համար արիստոկրատիայի գլուխ կանգնած Կիմոնի դեմ պայքարում։ Մ. թ. ա. 443 թ. ժողովրդական ժողովի կողմից ընտրվում է առաջին ստրատեգոս՝ հետագայում վերընտրվելով այդ պաշտոնում 15 տարի անընդմեջ մինչև իր մահը մ. թ. ա. 429 թ.։ Անցնելով պետության գլուխ՝ իրականացնում է մի շարք օրենսդրական միջոցառումներ՝ ուղղված աթենական կառավարման համակարգի հետագա ժողովրդավարացմանը։

Պերիկլեսի արտաքին քաղաքականությունը հետապնդում էր աթենական ծովային տերության ընդլայնման ու ամրապնդման նպատակը։ Նա անձամբ ղեկավարել է մի շարք ռազմական արշավանքներ՝ ճնշելով Աթենքի ազդեցության ոլորտից դուրս գալու առանձին քաղաքների փորձերը։

Նրա կառավարմամբ նշանավորված Աթենքի քաղաքական, տնտեսական և մշակութային զարգացման դարաշրջանը խախտվեց 431 թվականին Պելոպոնեսյան պատերազմի մեկնարկով։

Իմ կարծիքով հայաստանում խախտվում են երխայի հետևյալ իրավունքները։ Հայաստանի որոշ դպրոցներում ուսուցիչները ձեռք են բառցացննեւմմ երեխաների վրա , իսկ հետո սկսում են նրանց համոզել որ հանկաչծ այդ միջադեպի մասին չպատմեն ծնողներին ։

Ամերիկայում երբ ծնողը երեխայի վրա ձեռք է բարձրացնեում , երեխան կարող է դիմել ոստիկանություն և ըս օրենստգրքի պատրժ է սահմանվաց ։ Իսկ հայաստանում երբ ծնողը ձեռք է բարցացնում , օրենքով ոչ մի պատիժ սահմանվաց չի ։

Կյուրոսին հաջորդեց որդին՝ Կամբյուսեսը, որը 526-ին մեծ բանակով արշավեց Եգիպտոս և նվաճեց այն։ Եգիպտոսում լուր ստանալով, որ պարսիկ մոգ Գաումատան ապստամբել է, գրավել իշխանությունը և իրեն հռչակել թագավոր՝ շտապեց Պարսկաստան, սակայն ճանապարհին մահացավ։ Գաումատայի դեմ դուրս եկավ Աքեմենյան տան ներկայացուցիչ, Պարթևաստանի կուսակալ Վշտասպի որդի Դարեհ I Մեծը, սպանեց Գաումատային և 522-ին գահ բարձրացավ։

Բեհիսթունի արձանագրություն

Օգտվելով Աքեմենյան պետությունում տեղի ունեցող գահակալական կռիվներից՝ Դարեհի դեմ ապստամբեցին և անկախություն հռչակեցին Պարսքը, Ելամը, Մարաստանը, Պարթևաստանը, Ասորեստանը, Բաբելոնը, Հայաստանը, Եգիպտոսը։ Ըստ Բեհիսթունի արձանագրության, մինչև 520-ը Դարեհը զբաղված էր ապստամբ երկրների դիմադրությունը ճնշելով։ Դարեհի զորքերի դեմ համառորեն կռվել են հատկապես հայերը։ Դարեհի զորավարները հինգ անգամ ճակատամարտել են ապստամբ հայերի դեմ։ Նրա կառավարման առաջին տարիներին Հայաստանը հավանորեն պահպանել է անկախությունը։
Մարաստանում ապստամբությունը գլխավորում էր հին թագավորական տոհմի ներկայացուցիչ Փրավարտիշը, Բաբելոնում՝ Խալդիտայի որդի, հայազն Արախան, որոնք, հավանաբար, գործակցել են Հայաստանի հետ։

521-ի վերջին ապստամբական ելույթները հիմնականում ճնշվեցին, Աքեմենյան պետության նախկին սահմանները վերականգնվեցին։ Դարեհը 519-ին վերանվաճեց Եգիպտոսը։

Դարեհի թագավորության սկզբում Արիական Տերությունը կամ Աքեմենյան պետությունը եղել է զենքի ուժով ստեղծված, զարգացման տարբեր մակարդակ ունեցող ցեղերի ու ժողովուրդների համակուտակ։ Դարեհ I-ը կատարեց վարչա-տնտեսական բարենորոգումներ։ Տիրակալությունը նա բաժանեց սատրապությունների, որոնք թվարկված են Բեհիսթունի արձանագրություններում։ Մ.թ.ա. V դ հույն պատմիչ Հերոդոտոսը հիշատակել է Աքեմենյան պետության 20 սատրապությունների ցանկը, այդտեղ ապրող ժողովուրդների անունները և նրանց վճարած հարկերի չափը։ Սատրապությունը կառավարել է սատրապը, որը եղել է տեղում զինվորական իշխանության և հարկագանձման տնօրենը, դատավորը։ Աքեմենյան պետության մեջ իրենց գոյությունը պահպանել են որոշ վասալ թագավորություններ և կիսանկախ ցեղեր։
Սատրապություններում համապետական, արամեերենին զուգահեռ գործածվել են նաև տեղական լեզուները

Սարգոն II (ասուր․ Շարրուքին՝ «օրինական արքա»), Ասորեստանի թագավոր մ․թ․ա․ 722-705 թթ.։ Գահ է բարձրացել ավագ եղբորը՝ Սալմանասար 5-րդին դավադրաբար գահընկեց անելուց հետո։

Իր դիրքն ամրապնդելու նպատակով մեծ արտոնություններ է շնորհել բարձրաստիճան վերնախավին, զինվորականներին, վերականգնել է Ասորեստանի, Բաբելոնիայի հին քաղաքների՝ Աշշուրի, Նիպպուրի, Սիպպարի և Բաբելոնի արտոնությունները, իր կողմն է գրավել քրմական և առևտրական դասին։ Ամրացրել է բանակը, ստեղծել վարձկան զորք։ Արտաքին ասպարեզում շարունակել է հոր՝ Թիգլատպալասար 3-րդի նվաճողական քաղաքականությունը։ 721 թ-ին գրավել է դեռևս Սալմանասար 5-րդի ժամանակ պաշարված Սամարիան՝ Իսրայելի մայրաքաղաքը, 720 թ-ին՝ Ռաֆիա քաղաքը (Գազայից հարավ) և պարտության մատնել նրան դաշնակցած եգիպտական զորքին, 719 թ-ին հաղթել է Կարքեմիշի թագավորին։

Սարգոն II մանրակրկիտ նախապատրաստվել է Ասորեստանի գլխավոր թշնամու՝ Ուրարտուի դեմ պատերազմին, կենտրոնական իշխանության դեմ է հրահրել Ուրարտուի տարբեր մարզերի կառավարիչներին։ Մ․թ․ա․ 714 թ. Սարգոն II մտել է Մանա, ապա Ուրմիա լճի հս-արլ․ կողմից ներխուժել Ուրարտուի կենտրոնական շրջաններ, գրավել և ավերել է մի շարք քաղաքներ։ Ասորեստան վերադառնալու ժամանակ մի ընտիր գնդով անսպասելի հարձակվել է Ուրարտուի կրոնական կենտրոն Մուսասիրի (Մուծածիր) վրա, գրավել և թալանել է այն, տարել հսկայական հարստություն՝ ոսկե, պղնձե, արծաթե բազմաթիվ իրեր, արձաններ, այդ թվում՝ ուրարտական դիցարանի գլխավոր աստված Խալդիի և նրա կին Բագմաշտուի (Վարուբանի) պղնձաձույլ արձանները։ Սարգոն II խոչընդոտել է Ուրարտուի և Փռյուգիայի դաշինքին՝ արևմուտքում և Էլամի ու Բաբելոնի դաշինքին՝ արևելքում։ Գրավել է Մարաստանի մի շարք շրջաններ։ Մ․թ․ա․ 712-707 թթ. ընթացքում Սարգոն IIկառուցել է տվել նոր մայրաքաղաք Դուր-Շարրուքինը (այժմյան Խորսաբադը), այն բնակեցրել տարբեր երկրներից գերեվարած բնակիչներով և արքունիքը Քալախից տեղափոխել այնտեղ։ Սպանվել է արշավանքի ժամանակ։

Հաղթանակ նուբիացիների և լիբիացիների նկատմամբ

Ռամզես II-ի կառավարման առաջին ամիսներից պահպանվել են քանանացիների գերեվարման պատկերները։ Փարավոնը անձամբ է մասնակցել Նուբիայի ապստամբությունը ճնշելու համար մղվող պայքարին։ Այս արշավանքի ընթացքում, ընդամենը մեկ, նոսր բնակեցված շրջանում 7000 մարդ է զոհվել։ Պահպանվել են նաև արևմտյան հարևանների՝ լիբիացիների դեմ տարած հաղթանակի պատկերներ^[5]:

Պայքար Շերդանի ծովահենների դեմ

Ավելի ուշ, կառավարման 2-րդ տարում, Ռամզես II-ը հաղթանակ է տանում Շերդանի ծովահենների նկատմամբ^[6](արդյունքում նրանք բնակություն են հաստատում Սարդինիայում^[7])։

Շերդանի գերիներով համալրում են եգիպտական զորքերի շարքերը, որոնք հետագայում փարավոնին ծառայելով, մարտնչում են Սիրիայի և Պաղեստինի դեմ մղվող մարտերի առաջին շարքերում։

Եգիպտացիների զորքը

Կառավարման 5-րդ տարվա գարնանը հավաքելով ավելի քան 20-հազարանոց զորք, իր երկրորդ արշավն է սկսում՝ սահմանամերձ Չիլու ամրոցից: 29 օր անց, եգիպտական 4 ռազմական միավորներ, որոնք կոչվել էին Ամոնի, Ռայի, Պտահի և Սեթի պատվին (յուրաքանչյուրում հինգ հազար ռազմիկ) վրաններ են խփում Կադեշի մոտակայքում: Դրանից ավելի վաղ, ռազմական միավորներից մեկը, որը կազմել էր փարավոնը (հավանաբար ընտրյալ ռազմիկներից), ուղարկվել էր ծովի ափի երկայնքով հետագայում Կադեշի մոտ հիմնական ուժերի հետ միավորման համար:

Հաջորդ օրն առավոտյան եգիպտական հազարավոր զորքը սկսում է Օրոնտով գետնանցումը: Շփոթմունքի մեջ հայտնվելով՝ եգիպտական ճամբարներ ուղարկված խեթական հետախույզների կողմից, որոնք վստահեցնում էին, որ խեթերը նահանջել են հեռավոր հյուսիս՝ Հալեպի մոտ, Ռամզեսի զորքը միայն «Ամոն»-ով միավորվելով և չսպասելով մնացած զորքերի ջրանցմանը, շարժվում է դեպի Կադեշ։

Մ.թ.ա. IV—III հազարամյակների շեմին Նեղոսի վերին հոսանքի շրջանում առաջանում են մոտ քսան քաղաք-պետություններ և նույնքան էլ՝ ներքին հոսանքում, որոնք հետագայում միավորվում են երկու կառավարիչների իշխանության տակ։ Ներքին և Վերին Եգիպտոսների միջև պատերազմը ավարտվում է Վերին Եգիպտոսի արքայի հաղթանակով, որը դառնում է երկրի միակ կառավարիչը։ Այդպես առաջանում է փարավոնի կողմից կառավարվող հզոր պետություն՝ զարգացած բյուրոկրատական համակարգով։

Պետական կարգ

Հիմնական հոդված՝ Եգիպտոսի պետական կարգ։

Եգիպտոսը հանրապետություն է: Պետության ղեկավարը նախագահն է, որը միաժամանակ նաև զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարն է։ Կառավարության ղեկավարը վարչապետն է։ Գերագույն օրենսդիր մարմինը միապալատ Ազգային ժողովն է։ Խորհրդարանի ստորին պալատը՝ Ժողովրդական ժողովը, (Մեջլիս Աշ-Շաաբ) կազմված է 518 պատգամավորներից, որից 508-ը ընտրվում են մեծամասնական ընտրակարգով, իսկ 10 պատգամավորները նշանակվում են նախագահի կողմից. Ժողովրդական ժողովում կան քվոտաներ աշխատավորների ու գյուղացիների, ինչպես նաև կանանց համար։ 2011 թվականի հունվարի 29-ին վերականգնվեց 1981 թվականին դե-ֆակտո վերացած փոխնախագահի պաշտոնը։ Նոր փոխնախագահ է նշանակվել Եգիպտոսի հետախուզության նախկին ղեկավար Օմար Սուլեյմանը^[1]։ 2011 թվականի փետրվարի 11-ին նախագահ Մուբարաքը փոխանցեց իշխանությունը Գերագույն զինվորական խորհրդին։ 2012 թվականի հունիսի 21-ին Մուհամմեդ Մուրսին դարձավ Եգիպտոսի նախագահ։

Վերջին նախագահական ընտրությունները տեղի ունեցան մայիսի 23-ին ու 24-ին (1-ին փուլ) և հունիսի 16-ին ու 17-ին (2-րդ փուլ)։ Մուհամմեդ Մուրսին հաղթեց ընտրություններում՝ հավաքելով 51,73 % ձայն։ Խոշոր ընդդիմադիր հոսանքներ են Մուսուլման եղբայրներ (արգելված է. անդամները մասնակցում են որպես անկախ թեկնածուներ) և Նոր Վաֆդ կուսակցությունները։

Մշակույթ

Հիմնական հոդված՝ Եգիպտոսի մշակույթ։

Եգիպտոսը արաբախոս աշխարհում մշակութային միտումներ սահմանողն է։ Արաբական և մերձավորարևելյան ժամանակակից մշակույթը մեծապես կրում է եգիպտական գրականության, երաժշտության, ֆիլմերի և հեռուստատեսության ազդեցությունը։ Եգիպտոսը տարածաշրջանում առաջատար դեր է ունեցել 1950-ական և 1960-ական թվականներին՝ արաբախոս աշխարհում ամրապնդելով եգիպտական մշակույթի կայացումը^[11]։

Եգիպտական ինքնությունը զարգացել է շրջափակման երկար ժամանակահատվածի ընթացքում՝ ներառելով իսլամը, քրիստոնեությունը և հուդայականությունը և նոր լեզուն՝ արաբերենը և դրա խոսակցական ժառանգը՝ եգիպտական արաբերենը, որը հիմնված է բազմաթիվ հին եգիպտական բառերի վրա^[12]։